"पहिला अण्डा आयो कि कुखुरा?" यो प्रश्न तपाईँले बाल्यकालदेखि आजसम्म कति पटक सुन्नुभएको छ होला! तर के कहिल्यै गम्भीर रूपमा सोच्नुभयो — यो प्रश्न यत्तिको चर्चित किन छ? अनि यसको उत्तर साँच्चै सम्भव छ?

यो बहस यत्ति गहिरो किन? हामीले हाँसोमै लिने यो बहसमा दर्शन, विज्ञान, जीवविज्ञान र मानव सोचको जरो गाडिएको छ। अण्डा र कुखुराको यो लप्का कुनै एउटा जनावरको कुरा मात्रै होइन — यो "सुरुवात" के हो भन्ने प्रश्न हो। यो अस्तित्व र उत्पत्तिको चुरो हो।

विज्ञान भन्छ: अण्डा पहिला!

वैज्ञानिक दृष्टिकोणले हेर्दा अण्डा कुखुराभन्दा पहिला आयो भन्ने पुष्टि गर्छ।

किनभने —

कुखुरा भन्ने जनावर अण्डा मार्फत जन्मिन्छ। त्यसभन्दा पहिला, विकासक्रममा विभिन्न पक्षी वा जीवहरू अण्डा पार्ने गर्थे। आधुनिक कुखुरा भनेको रेड जंगल फाउल (red junglefowl) र अन्य प्रजातिको जेनेटिक मिक्स हो, जुन हजारौं वर्षअघि मानवले पाल्न थालेपछि ‘कुखुरा’ को रूप लिएको हो। अर्थात् अण्डा त पहिले नै थियो, तर त्यो ‘कुखुराको अण्डा’ चाहिँ होइन। तर एउटा यस्तो अण्डा थियो जसबाट पहिलो कुखुरा जन्मियो!

दर्शन भन्छ: कुरा दृष्टिकोणको हो!

दर्शनी सोच अनुसार यो प्रश्न कुनै "उत्तर खोज्ने" भन्दा पनि "सोच्ने" माध्यम हो। यसले मानिसको सोचाइको सीमा, समयको अवधारणा र कारण–परिणामको सम्बन्धबारे प्रश्न गर्छ। कहिले काहीँ उत्तरभन्दा प्रश्न नै गहिरो हुन्छ। नेपाली शैलीमा — दालभात होइन, अण्डा–कुखुरा बहस! नेपालमा त यो बहस जोक्स र भनाइसम्म पुगेको छ।

"पहिला अण्डा आयो कि कुखुरा?"

"हामीलाई त दाल–भात आयो कि छैन, त्यो हेर्‍योस!"

तर यस्ता हल्का भनाइमा पनि सोच्ने गहिराइ हुन्छ। सन्देश छ — कहिलेकाहीँ प्रश्नभन्दा पनि व्यवहार र आवश्यकताको महत्व हुन्छ।

एआई के भन्छ त?

एआई अर्थात् कृत्रिम बुद्धिमत्ताले जब यो प्रश्नलाई विश्लेषण गर्छ, उसले पनि "Evolutionary biology" का आधारमा अण्डा पहिला आएको ठहर गर्छ।

तर के तपाईंको मनले त्यो नै मान्छ त? अन्त्य होइन — आरम्भ! यो बहस सायद कहिल्यै सकिँदैन। किनकि यो प्रश्न मात्र होइन, एक सोच्ने शैली हो। अण्डा पहिला आयो कि कुखुरा? तर त्यो भन्दा ठूलो कुरा — आज हामी कुन सोच बोकेर बाँचिरहेका छौं?