सूचना प्रविधिको तीव्र विकासले हाम्रा विभिन्न क्षेत्रहरूमा उल्लेखनीय परिवर्तनहरू ल्याएको छ। कृत्रिम बुद्धिमत्ता (एआई) अहिले मिडिया क्षेत्रमा एउटा ठूलो छलाङको रूपमा देखिएको छ। नेपाल जस्तो विकासशील देशका लागि एआई प्रविधिको अपनत्व अवसरसँगै चुनौती पनि बनेको छ।

मिडिया क्षेत्र विश्वव्यापी रूपमा प्रविधि-आधारित बन्न थालेको छ। समाचार संकलनदेखि सम्पादन, प्रकाशन र प्रसारणसम्म एआई प्रविधिले महत्वपूर्ण भूमिका खेल्न थालेको छ। स्वचालित समाचार लेखन, तथ्य-जाँच गर्ने प्रणालीहरू, तथा पाठकको रुचिअनुसार सामग्री पस्कने एल्गोरिदमहरू प्रयोगमा आएका छन्। यसले पत्रकारिताको गति बढाएको छ भने काम गर्ने शैलीमा पनि आमूल परिवर्तन ल्याएको छ।

नेपालमा भने एआईको प्रभाव अझै प्रारम्भिक चरणमा छ। यहाँका परम्परागत समाचार संस्थाहरू डिजिटल परिवर्तनको चरणमा छन्, तर एआईको प्रभावकारी प्रयोगका लागि आवश्यक पूर्वाधार, नीतिगत स्पष्टता, र सीपयुक्त जनशक्ति अझै पर्याप्त छैन। यस्तो अवस्थामा, "नेपालमा एआई र मिडिया" विषयक वेबिनार जस्तो पहल आवश्यक छ, जसले मिडिया क्षेत्रमा एआईको सम्भावना, अवसर र चुनौतीबारे विस्तृत छलफल गर्नेछ।

के नेपाली मिडिया एआईका लागि तयार छ?

नेपालमा एआई प्रविधि भित्र्याउने प्रक्रिया सुस्त रहेको देखिन्छ। धेरैजसो सञ्चारमाध्यमहरू अझै पनि परम्परागत तरिकामा सञ्चालन भइरहेका छन्। डिजिटल रूपान्तरण सुरु भइसके पनि एआईलाई पूर्ण रूपमा आत्मसात् गर्न समय लाग्ने देखिन्छ।

सबैभन्दा ठूलो प्रश्न "के नेपाली मिडिया एआईका लागि तयार छ?" भन्ने हो। नेपालमा पत्रकारिताले प्रविधिसँग तालमेल मिलाउनुपर्छ भने अर्कोतर्फ एआईको प्रयोगले रोजगारीमा असर गर्ने चिन्ता पनि छ। कतिपयले एआईलाई पत्रकारहरूको प्रतिस्पर्धीको रूपमा हेर्ने गरेका छन्, तर सही रूपमा प्रयोग गरिएमा एआई पत्रकारहरूको सहयोगी बन्न सक्छ।

विश्वसनीयता र नैतिकता

एआईको प्रयोगमा सबैभन्दा ठूलो चुनौती भनेकै विश्वसनीयता र नैतिकता हो। एआईद्वारा उत्पादित समाचार सामग्री विश्वसनीय कत्तिको छ? स्रोतहरू सही छन् कि छैनन्? समाचार सामग्री पक्षपाती त छैन? यी प्रश्नहरूको उत्तर खोज्नु आवश्यक छ।

त्यसैले, एआई मिडिया क्षेत्रमा आउँदैमा त्यसलाई आँखा चिम्लेर स्वीकार्न सकिन्न। यसका लागि उचित नीति, कानुनी व्यवस्था र पत्रकारहरूको क्षमता अभिवृद्धि गर्नुपर्छ।

निष्कर्ष

नेपालको मिडिया क्षेत्र एआईलाई स्वीकार्ने चरणमा प्रवेश गरिसकेको छ। अब हामीले यसलाई कसरी सही रूपमा उपयोग गर्ने भन्ने रणनीति बनाउनुपर्नेछ। प्रविधिको दुरुपयोग नहोस्, पत्रकारिताको नैतिकता कायम रहोस् र समाचार सामग्रीको विश्वसनीयता सुरक्षित रहोस् भन्ने कुरामा विशेष ध्यान दिनुपर्छ।

यसै सन्दर्भमा, आगामी १६ मार्च २०२५ मा आयोजना हुने "नेपालमा एआई र मिडिया" वेबिनार एक महत्वपूर्ण अवसर हुनेछ, जहाँ विज्ञहरूबाट एआईको सम्भावना, चुनौती र भविष्यका रणनीतिबारे विस्तृत छलफल हुनेछ। मिडिया उद्योगका सरोकारवालाहरू, पत्रकारहरू, अनुसन्धानकर्ता तथा नीति-निर्माताहरूले यस अवसरलाई उपयोग गर्दै नेपालमा एआईलाई कसरी प्रभावकारी रूपमा प्रयोग गर्न सकिन्छ भन्ने दिशामा छलफल गर्नुपर्छ।

समय अब एआईलाई चुनौतीको रूपमा मात्र होइन, अवसरको रूपमा पनि हेर्ने हो। सही नीति, पारदर्शिता र प्रविधिसँगै मिडियाको भविष्य अझ उज्ज्वल बन्न सक्छ।