श्रीकृष्ण जन्माष्टमी भगवान विष्णुको अष्टौं अवतार श्रीकृष्णको जन्मोत्सव हो। हिन्दु धर्मग्रन्थहरू — भागवत पुराण, विष्णु पुराण र महाभारत — अनुसार करिब ५ हजार वर्षअघि भाद्र महिनाको कृष्णपक्षको अष्टमी तिथि, मध्यरातको समयमा, मथुरा नगरमा भगवान श्रीकृष्णको जन्म भएको मानिन्छ।

यो पर्व धर्मको विजय र अधर्मको पतनको प्रतीक मानिन्छ।

जन्मको कथा

१. कंशको डर र भविष्यवाणी

मथुराका राजा कंश अत्याचारी र निर्दयी थिए।

आफ्नो बहिनी देवकी र भेगुवा बसुदेवको विवाहको दिन आकाशवाणी भयो:

“देवकीको अष्टौं सन्तान तिम्रो मृत्युको कारण बन्नेछ।”

डरले कंशले देवकी र बसुदेवलाई जेलमा राख्यो र जन्मिने हरेक बच्चालाई जन्मिँदै मार्न थाल्यो।

२. सातौं सन्तान – बलराम

सातौं गर्भको बच्चा (बलराम)लाई योगमायाको शक्तिले देवकीको गर्भबाट रोहिणीको गर्भमा सारियो।

यसरी बलराम सुरक्षित भई बाहिर जन्मिए।

३. अष्टौं सन्तान – श्रीकृष्णको जन्म

अष्टौं गर्भमा भगवान विष्णु स्वयं कृष्णको रूपमा अवतार लिए।

भाद्र कृष्ण अष्टमीको मध्यरातमा, जेलभित्रै श्रीकृष्णको जन्म भयो।

चमत्कारिक रूपमा कारागारका ढोका खुल्यो, पहरा बस्नेहरू निदाए, बेडी र जञ्जिर फुटे।

बसुदेवले बालकृष्णलाई टोकरीमा राखी बाढी आएको यमुना नदी पार गरेर गोकुल पुगे र त्यहाँका नन्द र यशोदालाई सुम्पे।

उनीहरूले आफ्नी नवजात छोरी (योगमाया)लाई देवकीको बच्चाको ठाउँमा राखे।

४. कंशको असफल प्रयास

बिहान कंशले छोरीलाई मार्न खोज्दा उनी देवीको रूप धारण गरेर आकाशमा उडिन् र भनिन्:

“तिमीलाई मार्ने मान्छे पहिले नै जन्मिसकेको छ र सुरक्षित स्थानमा छ।”

५. कृष्णको जीवन र उद्देश्य

गोकुल र वृन्दावनमा हुर्कँदै कृष्णले गोवर्धन पर्वत उठाउने, कालिय नागको दमन गर्ने, पुतना र त्रिणावर्तजस्ता असुरहरू मार्नेजस्ता चमत्कार गरे।

पछि मथुरा फर्केर कंशको वध गरेर आमाबुबा र प्रजालाई मुक्त गराए।

महाभारतमा अर्जुनलाई भगवद्गीताको उपदेश दिए, जसमा धर्म र जीवनको गहिरो संदेश छ।

किन मनाइन्छ?

सत्यको विजय – कृष्णको जन्म अधर्ममाथि धर्मको विजयको प्रतीक हो। धर्मको संरक्षण – “जब जब अधर्म बढ्छ, म अवतार लिन्छु” भन्ने गीता श्लोकको स्मरण। भक्ति र प्रेम – कृष्ण प्रेम, करुणा र आनन्दको प्रतिमूर्ति हुनुहुन्छ। संस्कृति र परम्परा – भक्तिभाव, सामूहिकता र उत्सवको माध्यमबाट समाजलाई जोड्ने अवसर।

यस दिनको पूजा र परम्परा

मध्यरात आरती – कृष्णको जन्म समयको स्मरणमा। झुला सजावट – बालकृष्णलाई पालामामा राखी सजाउने। उपवास – मध्यरातसम्म निराहार बस्ने। भजन/कीर्तन – कृष्णको स्तुति गर्ने। रासलीला, दहीहाण्डी – कृष्णका बाल्यकालका लीला enact गर्ने।

प्रसाद – माखन, दूध, मिठाई र फलफूल अर्पण गर्ने।

श्रीकृष्ण जन्माष्टमीले के सिकाउँछ:

अन्धकार (कंशको जेल)लाई उज्यालो (कृष्णको जन्म)ले हटाउँछ।

शुद्ध मन (गोकुल)मा नै दिव्य चेतना प्रकट हुन्छ।